ZEN RIVER - BOEDDHISME AAN DE WADDENZEE

t Is de lucht achter Oethoezen,
t Is torentje van Spiek
t Is de weg van Lains noar Klooster
en deur Westpolder laangs de diek

t Binnen de meulens, t binnen de moaren,
t binnen de kerken en de börgen.

Uit: Het Hoogelaand
Ede Staal

Wie op een mooie zomerdag een fietstocht maakt over het Groninger Hogeland, zal zeker onder de in-druk raken van haar weidsheid. Van haar graslanden en vruchtbare akkers, die zich wel schijnen uit te strekken tot ver voorbij de horizon. Een landschap rijk aan vaak imponerende boerenploatsen, zoals men deze grote boerderijen in de eigen taal noemt.
Kenmerkend ook de brede rechte tochten en reeds eeuwenoude meanderende maren. De vele gegraven sloten, van waaruit in voorjaar en zomer het luide kwaken van de kikker klinkt. Dit alles onder soms adembenemende wolkenformaties, voortgedreven door de haast altijd wel aanwezige wind.
Mens en natuur, reeds eeuwenlang staan ze hier dicht bij elkaar. Een centrale rol werd daarin gespeeld door de zee, die de hier levende mens rijk bedeelde. Echter was er ook sprake van harde strijd wanneer diezelfde zee weer eens haar toorn toonde. Stille getuigen van dit alles zijn de dijken, de uitgestrekte polders. Maar evenzeer de wierden, ontstaan in de tijd dat er nog geen dijk bestond om de zee te weer-staan. Prachtig zijn ze, deze door vroegste bewoners gecreëerde hoogten in het verder zo vlakke land, met hun typerende dorpsvorm waarbij de kerk zich in het midden bevindt. Het geloof waar alles in het leven om draait... En zo was het! Iedere zondag liepen de kerken vol, luisterde men naar de preek, werd er gebeden en gezongen , klonk er het indrukwekkend geluid van vaak schitterende orgels.
Nu zijn Groningen haar middeleeuwse kerken tot bezienswaardigheid geworden, en kent de provincie het grootste aantal historische orgels in geheel Europa. Een eldorado voor de ware liefhebber.
Probeer me wel eens voor te stellen hoe overweldigend het geweest moet zijn. Al die volle kerken in de verspreid liggende dorpen. De orgelklanken die vanuit al deze huizen Gods opstegen. Het Hogeland be-dolven onder een golf van orgelmuziek, het gezang van haar inwoners. Om kippenvel van te krijgen!
Maar tijden veranderen. Niet langer wordt het land gedomineerd door de calvinistische leer, lopen de kerken nog even vol als vroeger. Jongere generaties proberen hun eigen weg te vinden, een nieuwe invulling te geven aan het bij hun aanwezig religieus besef.
Daarbij wordt de blik al langere tijd eveneens op Azië gericht. Op het Boeddhisme.

Laten wij gaan, laten wij gaan, wij allemaal,
elkander helpend naar de andere oever

( Uit de Hart Sutra )

EEN BEZOEK AAN ZEN RIVER

Boeddhisme op Groninger klei

In slechts 34 minuten brengt de 'Sprinter' ons van het hoofdstation in Groningen naar onze bestem-ming: Uithuizen, waar monnik Robert reeds met de auto op ons staat te wachten. De begroeting is aller-hartelijkst en al pratend leggen we het laatste stuk af naar Zen River, het boeddhistisch klooster dat hier sinds 2002 aan de Oldörpsterweg is gevestigd.

De korte rit gaat door een deel van het dorp dat verwijst naar zijn vroegste tijd. De naam Uithuizen vertelt ons dat het om huizen buiten de wierde ging: Uthusen of wel Uiterste huizen. Ontstaan in de 10e eeuw wanneer de bewoners van de wierde Oldörp, het vroegere Brunwerd, er zich wagen te vestigen.
Het dorp kent een grote verscheidenheid aan godsdiensten. Iets dat duidelijk wordt uit het grote aantal kerken en begraafplaatsen die men er aantreft. Zoals de uit de 13e eeuw daterende Hervormde Kerk met zijn imposante Arp Schnitger orgel uit 1701. Of de Doopsgezinde Kerk aan de Mennonietenkerk-straat, tegenover molen De Liefde.
Echter, zijn grootste bekendheid dankt het dorp aan een van die schitterende borgen die de provincie Groningen rijk is: De Menkemaborg. In 2003 een van de locaties waar het Hansen Nippon-maru Male Choir uit Yokohama succesvol optrad.

Robert stuurt de wagen behendig het terrein van het klooster op en weer komen er herinneringen boven. Voor ons ligt namelijk het pand dat eens het voormalig Gemeenschapshuis van de Doopsgezinde gemeente huisvestte. Het initiatief tot het bouwen ervan werd in 1936 genomen door de bekende predikant M.J.J. Gaaikema, dan een twintiger. Het doel was tweeledig. Men wilde iets doen aan het dichter tot elkaar brengen van de verschillende bevolkingsgroepen op het platteland en daarnaast tevens iets doen aan de situatie waarin het snel groeiend werklozenleger zich bevond. Na de oorlog sloot 't Oldörp zich aan bij de Vereniging tot Stichting van Volkshogescholen en kreeg het in 1954 officieel de status van Volkshogeschool. Maar zoals alles in dit leven vergankelijk is, kwam er ook een eind aan dit goede werk.
Er vestigde zich een hotel-restaurant in het pand en nadat ook dit door sluiting werd getroffen was het nog enige tijd in gebruik als asielzoekerscentrum.
De naam van domie Gaaikema leeft echter nog altijd voort. Niet in het minst ook vanwege de bekend geworden zoon, cabaretier Seth Gaaikema.
Zelf heeft deze taalvirtuoos over zijn afkomst gezegd: Mijn vader en moeder waren beiden dominee. Hij een zoeker, zij een vinder. Ze waren heel vrijzinnig, vonden het domineeschap niet genoeg en stichtten samen de latere Volkshogeschool. Idealisten. Wereldverbeteraars à la Henriëtte Roland Holst. Mooie mensen, waren het.
En dan: Het enige waar ik mij tegen heb willen afzetten was de ernst... Misschien ben ik daarom wel cabaretier geworden. Nee, mijn ouders hadden daar geen moeite mee – ze hebben het zelfs aangemoe-digd.

Nu wapperen er bij de ingang andere vlaggen. In de traditionele Boeddhistische kleuren tonen ze het hoofd van Boeddha en het logo van de White Plum, de internationale Soto Zen-organisatie waartoe Zen River behoort. In het bloemperk staat een beeldje van Jizo bodhisattva die mensen begeleid van de ene naar de andere fase in hun leven. Hij houdt vooral van kinderen, vandaar zijn vrolijke rode muts en sjaal. De vier ringen in zijn staf duiden op de vier edele waarheden van de Boeddha en de steen in zijn hand is een wens-steen.
Samen met Robert betreden wij het klooster, steken de voeten in de hiervoor gereedstaande sloffen en lopen vervolgens naar de keuken, waar een kleine groep mensen aan de thee en koffie zit. Zenmeester Tenkei Coppens Roshi begroet ons enthousiast en stelt de aanwezigen voor.
Mijn vrouw Tamara, Myoho Gabrysch Sensei . Onze goede vriendin uit Amerika, Eido Carney Roshi. Peter, Anjo, Simon, Hans, Helma, Joachim, Friederike... En tenslotte met een brede lach: Robert kennen jullie inmiddels. Willen jullie eerst koffie of thee? Kan Robert jullie daarna een rondleiding geven.
We aanvaarden het in dank en tekenen aan dat naast het zichtbare grote saamhorigheidsgevoel er sprake is van een vrolijke, bijna uitgelaten sfeer.
Dan verontschuldigen Eido Carney Roshi, die vandaag vertrekt, en Tenkei Coppens Roshi zich dat ze niet langer kunnen blijven en even daarna neemt Robert ons mee op een uitermate interessante en leerzame rondleiding.

Als eerste toont hij ons de kleine eenvoudige kamers waarin de gasten van het klooster verblijven. In de hal naar de Zendo – de centrale meditatieruimte – zien we vervolgens een houten blok met een hamer hangen, de zogenaamde Han. Acht minuten voor elke meditatieperiode wordt ritmisch op dit blok geslagen, om aan te geven dat het tijd is om de Zendo binnen te gaan. Hier staan ook eveneens een aantal oryoki, sets van drie in elkaar passende eetkommen die in een servet gewikkeld zijn en gebruikt worden voor het nuttigen van meditatieve maaltijden in de Zendo.
In de Zendo zelf staat een altaar met een beeld van Shakyamuni Boeddha, de stichter van het Boed-dhisme. In de hal erachter bevindt zich een zelfgemaakte grote drum, die tezamen met de Unpan – metalen gong bij de keuken – elke ochtend en avond gebruikt wordt om de meditatie te besluiten.
We lopen door de hal naar de Kaissando, waar de stichters van de school worden geëerd. Hun namen staan op ihai, verticale gedenkplaatjes, aan weerszijden van een beeld van Kanzeon, de bodhisattva van liefde en mededogen.
Ter linkerzijde is er een altaar met ihai voor overleden familieleden en vrienden, die regelmatig tijdens diensten worden herdacht.
In het altaar met deurtjes, Butsudan, dat zich in de hoek bevindt, staan ihai van Maezumi Roshi en zijn vader. Hij is de Japanse leermeester van Genpo Roshi, een bekende Amerikaanse meester die op zijn beurt weer de leraar is van Tenkei Roshi.
We gaan naar boven naar de zolder. Deze is onder meer in gebruik als atelier, waar meditatiekussens en traditionele Zen-kleding wordt gemaakt.

We lopen terug en komen bij de eigen bibliotheek, waar de inmiddels teruggekeerde Tenkei Coppens Roshi zich weer bij ons voegt.

Hoe indrukwekkend alles ook is wat we tot nu toe samen met Robert hebben mogen zien, zoals bij-voorbeeld ook de zich boven de eetkamer bevindende Dojo, we willen toch ook nog wel graag iets meer weten. En zo hebben we in de bibliotheek een bijzonder fijn gesprek met Tenkei Coppens Roshi, waarin hij openhartig ingaat op de door ons aan hem gestelde vragen.
Het zou werkelijk te ver voeren om in de context van dit artikel het geheel weer te geven. Daarvoor zouden we willen aanbevelen om zelf eens een bezoek aan Zen River in Uithuizen te brengen, dan wel aan de uiterst informatieve website.

Kort samengevat komt het er op neer dat Zen River een Soto tempel is, maar naast de gebruikelijke Soto meditatiebeoefening ook Rinzai elementen in haar trainingsprogramma opgenomen heeft. Dat komt omdat Maezumi Roshi dharma transmissie had gekregen in beide scholen en een stijl ontwikkelde waarin de verschillende benaderingen van die scholen samenkomen. Contemplair dus! Deze combinatie was blijkbaar vroeger in China niet ongebruikelijk. Echter, Zen River is hiermee wel een van de uitzon-deringen in zijn soort in Europa.
Iedere dag, behalve de donderdag en vrijdag, wordt er om vijf uur in de ochtend opgestaan en volgt er een twee uur durende meditatie. In het niet vallend bij de sesshin die eens per maand wordt gehouden en waarbij acht tot negen uur per dag wordt gewijd aan meditatie. En tijdens de zomerperiode is er zelfs een retraite van maar liefst een maandlang.

Een derde van de bezoekers, waaronder ook Japanse monniken, komt van buiten Europa. Duitsland is daarbij sterk vertegenwoordigd, maar ook in Madrid vindt men een hechte groep. Verder kunnen nog worden genoemd landen als Oekraïne, Zweden, Litouwen, Israël ... Trouwens het Europees hoofdkwar-tier van Soto Zen bevindt zich in Parijs: het Soto Zen Buddhism Europe Office aan de Boulevard de Reuilly.
Aangezien Zen River zichzelf ziet als open klooster, houdt dit in dat het openstaat voor zowel de indivi-duele mens als de groep; en voor zowel monniken als leken. Zich daarbij eveneens baserend op de bekende Zen-traditie dat iedereen mag delen in de ervaring van een alles en iedereen omvattende ervaring van liefde. Dat kan tijdens een longterm verblijf, nu zijn er bijvoorbeeld 12 mensen voor een langere periode, dan wel shortterm. In totaal heeft men plaats voor een 40 tot 45 mensen.
Wat de voeding betreft. Er wordt hoofdzakelijk vegetarisch gegeten, maar toch ook wel eens vlees of vis. En de gebruikelijke rijst op het menu maakt af en toe plaats voor macaroni.

De ons aangeboden lunch moeten wij helaas afslaan, aangezien we voor vandaag nog een andere afspraak in de omgeving hebben en niet te laat willen zijn.

Even later nemen we een taxi en duiken de weidse polder in, op weg naar beeldend kunstenaar Rachel Dieraert. Ook met haar zal het gesprek ongetwijfeld eveneens voor een deel over boeddhisme gaan, denken we.

Voor meer over Zen River, klik hier