Termunterziel Okiki bôya soto wa arashi Borkum no shimakage de fune ga shizumu yo Omae ga nemuru to bôya nishikaze ga utau Funanori no tsuma wa hitori de ko o sodateru to Termunterziel kireina kireina minato Shiokaze to ebi to târu no nioi afurete Umi de shinda otoko-tachi mo nemuru Haha wa ima hitori arashi ni utau MASUMI OMACHI HAAR 'TRIBUTE TO' GRONINGER LEGENDE EDE STAAL Het hoog boven op een heuvel gesitueerde en zeer bekende Kanagawa Kenritsu Ongakudo, vanwaar men een prachtig uitzicht heeft op de haven van Yokohama, verwelkomt ook op deze zaterdagmiddag haar bezoekers. Een duizendtal van hen is gekomen voor het optreden van Hansen Nippon-maru Male Choir, onder leiding van captain Masato Omachi, dat seasongs en shanty's ten gehore brengt. En wel van een zo hoog niveau, dat het hen in 2003 een optreden tijdens het grootse sail evenement DelfSail in Delfzijl heeft opgeleverd. Daarnaast bracht het verblijf in Delfzijl hen tevens een liveoptreden voor zowel Radio Noord als op TV Noord, plus nog een veelbekeken TV-Noord special: het koor varend en zingend over Gronings water. In het programma van deze middag in het Kanagawa Kenritsu Ongakudo staat tevens een optreden aangekondigd van de sopraan Masumi Omachi, de door velen zeer gewaardeerde zangeres en daarnaast ook nog eens de zangpedagoge van het koor. Na haar studie aan de Tokyo National University of Fine Arts and Music succesvol te hebben afgerond maakte zij haar debuut als solist in oratorio, waarna nog vele concerten met opera aria’s en andere klassieke stukken volgden. Niet alleen is deze vakvrouw op menig toneel te bewonderen, maar tevens is ze regelmatig te zien op NHK TV. Naast de zang gebruikt ze haar geschoolde stem om, in het theater Sambyakunin, voor te dragen uit het werk van de, misschien wel veruit belangrijkste, volksschrijver uit de Edo periode: Ihara Saikaku. Behalve het klassieke repertoire heeft tevens het lichtere genre haar aandacht. Zo staat ze in oktober, als gast, in een programma van de gitarist Masao Otomo, die haar vandaag begeleidt, en dat als thema de bossanova heeft. Ook deze vijftiger heeft zijn sporen in de muziek al ruimschoots verdiend. Studeerde op z'n zeventiende reeds in alle ernst klassiek gitaar. Vertrok op z'n tweeëntwintigste, in z'n eentje, naar Brazilië, waar hij drie jaar zou verblijven in steden als Sao Paulo, Bahia en Rio de Janeiro. Hier legde hij zich toe op de Braziliaanse sound, speciaal op de bossanova. Zijn opmerkelijk talent werd daar door top artiesten erkend en vele complimenten vielen hem ten deel. In het Latijns-Amerikaans land werd niemand minder dan de virtuoze gitarist Baden Powell - ook wel de pionier van de bossanova genoemd - zijn leermeester. Twee namen die, samen met de aanwezige kwaliteit van het koor, ongetwijfeld een plezierig middagje theater garanderen. Echter, het duizendkoppig publiek in de zaal heeft er, aan het begin van het programma, nog geen idee van hoe gedenkwaardig het bezoek, op deze vijftiende juli 2006, aan het gerenommeerde concertgebouw in feite nog zal worden. Na een door het koor voortreffelijk uitgevoerde tien nummers, waaronder overbekende als 'Sailing Sailing', 'Blow the Man Down', en 'Rolling Home', is de microfoon voor Masumi Omachi, met naast zich op het podium Masao Otomo. Reeds met het eerste nummer dat wordt gebracht, het mooie Ierse 'The Water is Wide', weet Masumi Omachi haar publiek te boeien. Hier staat een artiest pur sang. Na het applaus van de duizenden in ontvangst te hebben genomen, richt ze het woord tot haar dankbaar publiek. Ze memoreert aan het succesvol optreden van het koor in Delfzijl, tijdens DelfSail, en vertelt over het dicht bij Delfzijl gelegen Termunterzijl. Over de tekstdichter-zanger Ede Staal, die een lied over dit havenplaatsje heeft geschreven en gezongen. En.......dat er nu een Japanse vertaling van is, gemaakt door Hiroyuki Watari, die ze heel graag als volgend nummer wil brengen. Haar schitterende sterke stem, de zo passende begeleiding door Masao Otomo, maken van het in Japan tot nu toe totaal onbekende nummer een ware openbaring. Op een wijze gebracht, ingetogen en sterk, die Ede Staal goedkeurend zou hebben laten knikken. En, had hij in het publiek, dat getuige is van een gedenkwaardige wereldprimeur, gezeten.......had hij zeer zeker tevens het goede gevoel gehad bij de reactie van het publiek. Er is een klaterend applaus, er wordt goedkeurend geknikt. 'Termunterziel' is slechts één van de nummers, die door Ede Staal zijn geschreven en gezongen voordat het noodlot toesloeg en hij werd getroffen door een ernstige ziekte, longkanker. Het betekende het einde van een unieke carrière die hem een ware cultstatus heeft bezorgd. Tijdens zijn leven was dat reeds het geval en zeker na zijn dood heeft dat nog grotere en ongekende vormen aangenomen. 'DELFZIJL - De Groninger chansonnier Ede Staal is gisteren op 45-jarige leeftijd in zijn woonplaats Delfzijl overleden.......' Het is dit nieuws, van 22 juli 1986, dat de mensen hier diep raakt. Een golf van ontroering overspoelt de provincie Groningen. Men kan het niet bevatten. 'Hun Ede' is niet meer? Behalve het bericht van zijn overlijden plaatst het Nieuwsblad van het Noorden op deze dag ook een memorandum, waarin de heer J.W.H. Hekman, van de gelijknamige muziekhandel in Winschoten, over de verkoop van het werk van Ede zegt: 'Dit hebben we nog nooit meegemaakt. Er is geen plaat die hier aan kan tippen. De verkoop staat zelfs niet in verhouding tot platen van de Stones en Michael Jackson. De verkoop van deze plaat - As vaaier woorden - ligt twee tot drie keer hoger.' Acht jaar later, we schrijven het jaar 1994, is de populariteit van de Groninger tekstdichter-zanger alleen nog maar toegenomen. Zijn weduwe, Fieke, zegt daarover in een interview: 'Het succes van Ede lijkt op een never-ending story.' En veertien jaar na zijn overlijden begint een pagina groot artikel, geschreven door Herman Sandman, in de Eemsbode van 13 september met: 'We missen hem vooral. Ook jonge mensen die de zanger alleen kennen van de muziek en een enkele foto. Vreemd eigenlijk. Een heel volk getroffen door zijn melancholieke teksten. Over een onbestemd verlangen naar het Groninger land en een onbekommerd leven. Betreurd wordt, dat hij niet meer moois heeft kunnen maken. Omdat Ede Staal in 1986 is overleden. Veel te vroeg.' 'We missen hem vooral' staat er in het artikel van de hand van Herman Sandman. En dat is het wat men hier, ook nu twintig jaar later, nog steeds zo ervaart. Het is een missen van een overledene die is blijven doorleven. Blijven doorleven in de harten van velen. Niet slechts in zijn eigen Groninger land, maar ook daarbuiten. Ver daarbuiten! Het is het missen van de man die reeds jaren en jaren achtereen op de lijst van vijftig favoriete Nederlands- en Groningstalige nummers - de Alle 50 Goud van RTV Noord - nummer 1 staat met zijn: 'Het het nog nooit zo donker west'. Daarnaast neemt hij ook nog altijd andere plaatsen in op deze jaarlijks geproduceerde lijst. Het is het missen van de man waarover, op 7 januari 1995, dr. Siemon Reker van het Bureau Groninger Taal en Cultuur van de RUG in een interview met het Nieuwsblad van het Noorden onder meer zegt: 'Informeer onder Groningers naar de populariteit van Groningstalige muziek en tien tegen één wordt Ede Staal ( 1944-1986 ) als eerste genoemd. Op een wijze die zelfs acht jaar na zijn overlijden z'n weerga niet kent, staat hij nummer één bij invullers uit iedere hoek van de provincie en in elke generatie... ... Het wachten is eens te meer op een studie die antwoord probeert te geven op de achtergronden van de blijvende immense populariteit van de vroeg overleden liedjesmaker en zanger.......' Ede Staal zou zelf totaal niet in zo'n studie geïnteresseerd zijn geweest, niets zou hij hebben willen weten van wat voor poging dan ook om zijn bestaan te analyseren. Daar was hij de man niet naar, zoals duidelijk mag worden in het door hem geschreven en vertolkte 'Credo-mien bestoan'. In dit nummer dat begint met het vragen aan de wind, die hem niet verstaat, en aan de zee, die z'n eigen lied zingt, laat Ede overduidelijk weten hoe hij zijn leven ziet: Ik wait, der is n tied van kommen en ook n tied van goan, En alles wat doar tussen ligt, Ja, dat is mien bestoan. In de biografie, van de hand van Henk van Middelaar, die in het jaar 2004 verscheen, staan over het feit hoe hij zijn leven beschreven zou hebben heel treffend de volgende twee zinnen: 'Ik ben geboren in 1941. Ik groeide op in Leens, ik ben leraar Engels geworden, ik ben met Fieke getrouwd, ik heb zes zonen gekregen, we zijn vaak verhuisd, ik heb een beetje muziek gemaakt en liedjes geschreven en toen was het afgelopen.' Het is de Groninger, het is Ede, ten voeten uit. Geen poeha en een man die niets mooier maakt dan het is. Een man verknocht aan het weidse Groninger land, waarin hij met z'n gezin op verschillende boerderijen woont. Daar in het trankiele landschap komt hij tot schrijven. In het begin nog in het Engels, de taal die hij doceert op de middelbare school te Woldendorp. Het door hem geschreven 'I'm in the blues' trekt in 1973 de aandacht. In het Westen is er belangstelling voor de artiest uit het Hoge Noorden. Ede gaat. Neemt het nummer op in de studio van Phonogram Philips, maar komt al spoedig weer in zijn vertrouwd Groningen terug. Hij voelt zich er niet thuis! Ook dit tekent deze zanger en dichter die een carrière in het westen van het land laat lopen, omdat hij er zich zelf niet goed bij voelt. Het is daarna dat Ede Groningstalige nummers begint te schrijven. Echter, het succes zal tot 1982, het jaar waarin hij door Engbert Gruben van Radio Noord wordt "ontdekt", op zich laten wachten. Zijn 'Mien Toentje' wordt dan de herkenningsmelodie van een tuinrubriek op Radio Noord en wordt in korte tijd razend populair. Al snel wordt hij dé volkszanger van de provincie Groningen, stromen de aanvragen voor optredens binnen. Ede moet er zelf niet zoveel van hebben, honoreert vele van die aanvragen dan ook niet. Twee jaar later, in 1984, komt er een plaatje met vier nummers van hem uit, onder de titel Man, man, man, wat n boudel. In december van dit jaar is er z'n eerste LP: Mien Toentje, met daarop twaalf door hem in het Gronings geschreven nummers. De verkoopcijfers laten zich vergelijken met die van een landelijk top succes. Ede Staal heeft voorgoed de harten van de Groningers veroverd. Hij heeft dit gedaan door te zingen over herkenbare zaken. Hij heeft dit gedaan met het gebruikmaken van zijn gave om perfect het landschap en de mensen die daarin wonen aan te kunnen voelen. Hij is in feite Groningen! Slechts een maand na het verschijnen van de eerste LP moet hij een zware operatie ondergaan, staat hij maandenlang op non-actief. In november staat hij weer op de planken, in een uitverkocht en laaiend enthousiaste schouwburg De Molenberg, te Delfzijl. In het jaar daarop krijgt hij een eigen column in het zondagochtend- programma Sloaperstil van Radio Noord. De door hem geschreven verhalen, die hij daarin vertelt, worden al evenzo populair. Meer en meer begint zijn ster te rijzen. Ede wordt bij velen in het Groningse - van jong tot oud en in werkelijk alle lagen van de bevolking - een begrip. Maar het mag slechts van korte duur zijn. Het wordt bekend dat hij ernstig ziek is en op 22 juli 1986 overlijdt hij, tengevolge daarvan, in zijn boerderij aan de Farmsumerweg in Delfzijl, de plaats waar hij ook begraven wordt. Op 4 oktober komt postuum zijn tweede LP - As vaaier woorden - uit en deze wordt een even groot succes als Mien Toentje. Twintig jaar na zijn overlijden is er aan zijn populariteit niets veranderd. Nog altijd worden zijn cd's, waarvan er inmiddels honderdduizenden over de toonbank zijn gegaan, verkocht. Nog altijd worden de door hem zelf vertolkte nummers op de radio gehoord en staat hij in de Alle 50 goud - lijst van Radio Noord nog altijd op de eerste plaats. Maar daar is het niet bij gebleven in de twintig jaar, die er inmiddels na zijn overlijden zijn verstreken. Er kwam een televisie-documentaire, die op de nationale zender werd uitgezonden. Er kwam de eerder genoemde biografie. Internationale bekendheid kwam er doordat hij te horen was in de succesvolle film De Poolse Bruid, voor de release waarvan in Japan zelfs het nummer 't Hogelaand' in het Japans werd vertaald. Een Songbook getiteld Ede Staal. 'Dat is mien laand.......' ,met daarin muziek en teksten, werd uitgegeven. Zijn muziek werd door schilders als inspiratiebron gebruikt en grote doeken dragen de titels van zijn nummers. In de borg Verhildersum, te Leens, was er een grootse expositie, die van heinde en verre duizenden belangstellenden trok. Er zijn fuchsia's naar hem vernoemd en er is een wandelroute plus een fietsroute die beide zijn naam dragen. In 2001 werd op de dijk in Delfzijl een standbeeld onthuld, een creatie van de Groninger kunstenaar Chris Verbeek. Een 10 meter hoge conische zuil met daarom gewikkeld een roestvrij stalen band met de tekst van het lied Credo-mien bestoan: 'Ik wait, der is n tied van kommen, en ook een tied van goan. En alles wat doar tussen ligt, Ja, dat is mien bestoan.' En nog maar kort geleden, in maart van dit jaar, werd Ede Staal Getekend, door Charles van den Broek, uitgegeven. In de 87 pagina's dikke manga worden zeventien van Ede's nummers als inspiratiebron gebruikt. Daaronder 'Termunterziel'....... En in diezelfde maand was er een groots festival waarop een dertigtal koren Ede Staal zijn werk ten gehore brachten. Bijna twintig jaar na zijn overlijden, staat Masumi Omachi op de planken van Kanagawa Kenritsu Ongakudo, in Yokohama, en zingt voor de eerste keer zijn Termunterziel in het Japans. We schrijven ruim een maand later. Op ons huisadres levert de postbode een pakketje af dat ons is toegezonden vanuit Yokohama. Het zijn de twee cd’s die van het concert zijn gemaakt en zij luiden, voor ons, hectische dagen in. Radio Noord is er als de kippen bij en laat, bij monde van producer René Walhout, weten dat ze buitengewoon geïnteresseerd zijn in het geheel en daarbij vanzelfsprekend vooral in de Japanse versie van 'Termunterziel'. Producer Walhout komt ons thuis opzoeken voor het maken van een interview en om, voor het eerst, Masumi Omachi met haar vertolking van het nummer te beluisteren. Het eindresultaat van dit alles wordt uitgezonden op maandag 4 september 2006, in het populaire ochtendprogramma Het Prinsenhof, dat wordt gepresenteerd door Gertjan van Stralen. Op deze memorable dag begint hij zijn programma met: 'Onthou deze namen: Masumi Omachi en Masao Otomo' , en laat dit volgen door een korte introductie, waarin hij onder meer refereert aan het bezoek dat Hansen Nippon-maru Male Choir in 2003 aan de provincie bracht. Hoezeer zij succesvol waren tijdens hun optreden gedurende DelfSail en hoe zij hier bekend werden door hun vertolking van de traditional: 'Zeg ken jij de Mosselman'. Daarbij noemt de presentator tevens de leider, als zowel de oprichter, van dit uitstekend koor, captain Masato Omachi. Maar nu gaat toch de meeste aandacht uit naar zijn echtgenote, naar Masumi Omachi, en haar unieke vertolking van het Ede Staal nummer. In het interview wordt door René Walhout ingegaan op wat er zoal in de drie afgelopen jaren is gebeurd. We vertellen dat het een en ander veel aan tijd heeft genomen, vanwege het simpele feit dat het ontzettend moeilijk is, zij het niet zo goed als schier onmogelijk, om tot een goede en aanvaardbare Japanse vertaling van Ede Staal's werk te komen. De twee talen zijn zó aan elkaar verschillend. Maar ook dat er blijdschap is over deze vertaling van 'Termunterziel'. Niet alleen blijft het opmerkelijk dicht bij de originele tekst, zonder dat dit tot een soort woord voor woord vertaling heeft geleid, maar tevens heeft het niet veel aan de typisch Groninger sfeer ingeboet. Al geven wij onmiddellijk toe dat wijzelf misschien wel met andere oren naar het lied luisteren. Tenslotte volgt de vraag die velen hier op de lippen brandt: Komt er nog meer? Het antwoord is dat dit met geen enkele zekerheid is te zeggen, gezien de moeilijkheden die men bij het vertalen ervaart, de lange tijd die men daar derhalve voor nodig heeft. Maar... de hoop is er. Je weet het niet waar we misschien ooit nog eens weer mee zullen worden verrast. Vergeet niet, dat wijzelf ook nu de hoop eigenlijk al hadden opgegeven.En..blijkt dat niet onterecht te zijn geweest? Twee dagen later is Masumi weer bij Radio Noord te horen, en wel in het door velen geliefd avondprogramma Twij deuntjes veur ain cent, op zijn geheel eigen wijze gepresenteerd door Henk Scholte. Hij verhaalt in het kort van datgene dat bij vele van zijn luisteraars bekend is, namelijk dat het werk van Ede Staal reeds een grote vlucht heeft genomen. Dan toch in de zijlijn een nieuwtje: Er wordt zelfs gefluisterd dat men in Nashville Tennesee, het walhalla van de Country & Western muziek, van plan zou zijn om het nummer, 'Het het nog nooit zo donker west', in een Engelse versie op te nemen. Gezongen door niemand minder dan superster Waylon Jennings. Hier fronsen wij, zij het lichtjes, de wenkbrauwen. Is dit een macaber grapje? Ook Scholte refereert aan DelfSail 2003, aan het succes van Hansen Nippon-maru Male Choir. En laat de luisteraar weten dat 'Termunterziel', in het Japans, via die opgebouwde contacten in de vertrouwde handen van Masumi Omachi terecht is gekomen. Zoals het betaamt vergeet hij niet de naam van de vertaler, Hiroyuki Watari, te noemen. Hij kwalificeert 'Termunterziel', gezongen door Masumi Omachi, begeleid door Masao Otomo, met: 'Een mirakel!' Voor het Dagblad van het Noorden is het voorpaginanieuws. 'Concertzaal van Yokohama hoort Ede Staal in 't Japans' luidt de kop op de eerste pagina van de zaterdageditie van 23 september 2006. Journalist Eric Nederkoorn gebruikt in zijn artikel het woord 'indringend' , om de wijze waarop Masumi Omachi het nummer heeft vertolkt te omschrijven. En ook hij noemt de gebeurtenis: Uniek! Uitgebreid gaat hij in het vervolg, dat verderop in de krant is geplaatst, in op de gigantische klus die het is geweest om tot een vertaling als deze te komen. Vanaf het allereerste begin in 2003, toen het koor door ons naar hier werd gehaald, tot aan de Japanse tekst van 'Termunterziel' in 2006. Aan het eind is er de reactie van de weduwe van Ede Staal, Fieke, op dit bijzonder nieuws. Ze zegt: 'Ik vind het een erg leuke gedachte, dat Ede in het Japans is gezongen. En wie weet wat er nog volgt. Er wonen daar aardig wat mensen, dacht ik zo, en wie weet vinden ze het mooi!' Illustraties: 1. Olieverf schilderij, Christof Beukema ( 1988 ) met als titel: Credo – mien bestoan Dit schilderij behoort tot een serie zoals die, onder de titel Hai nam mie mit, ook in boekvorm werd gepubliceerd door uitgeverij Profiel te Bedum: Door Trankiel 2. Foto sopraan Masumi Omachi: Welwillend beschikbaar gesteld uit haar privé collectie 3. Foto Termunterzijl: Welwillend ter beschikking gesteld door het Gemeentelijk Archief Delfzijl 4. Foto's Gemeentelijke Begraafplaats Delfzijl: Door Trankiel 5. Afbeelding ALLE 50 GOUD: Met dank aan RTV Noord 6. Foto cover boek, Geef mie de nacht – Ede Staal, biografie geschreven door Henk van Middelaar en gepubliceerd door Luminis ( 2004 ) ISBN 90-72117-07-7: Door Trankiel 7. Foto's hoezen lp's / cd's Ede Staal: Door Trankiel 8. Passage uit programma Hansen Nippon-maru Male Choir Elfde Jaarlijks Concert, 15 juli 2006, Kanagawa Concertgebouw: Met dank aan de leiding van het koor 9. Foto Termunterzijl: Welwillend ter beschikking gesteld door het Gemeentelijk Archief Delfzijl 10. Gedeelte van het artikel, geschreven door journalist Eric Nederkoorn voor Dagblad van het Noorden, zoals het op de voorpagina verscheen van de zaterdageditie, 23 september 2006: Met dank aan Dagblad van het Noorden © 2006 Trankiel