Horen we te vaak de klok luiden, terwijl we niet weten waar de klepel hangt? 　 David Stroband* TOT NADENKEN STEMMENDE EIGENTIJDSE KUNST EXPOSITIE 'CIRCLE OF TRUST' – FOLKERT DE JONG Boom en struik, langzaam maar zeker leggen ze hun kleed af, tonen ze passanten van dag tot dag een stukje meer van hun naaktheid. De herfst heeft zijn intrede gedaan en wij hebben de warme jas uit de kast gehaald. Ons met de paraplu beschermend tegen de regen die vandaag gestaag uit de grijze lucht valt, leggen we de korte afstand af die het Groninger Museum scheidt van het station. Zijn het de herfstbuien die mensen hebben doen besluiten om de warmte van het museum op te zoeken? We bespeuren dat het er drukker is als normaliter op dit toch nog vroege uur. Het museum heeft amper een paar minuten geleden de deuren voor het publiek geopend. Eerst maar eens genieten van de schilderkunst uit de jaren 80, een uit eigen collectie samengestelde tentoonstelling. Binnen de internationale kunstwereld ontstond destijds een grote en hernieuwde belangstelling voor deze kunstvorm. Dit na de tot dan toe veelal omarmde strenge en experimentele stromingen als minimal art en conceptuele kunst. Het Groninger Museum bleef daarbij niet achter en kocht op uitgebreide schaal deze 'nieuwe schilderkunst' aan. Op de eigen site valt te lezen dat hieruit onder meer werk wordt getoond van Hervé di Rosa, Ronnie Cutrone, Combas, Milan Kunc ... De tentoonstelling Schilderkunst uit de jaren 80 loopt nog tot en met 22 november 2009. Maar dan is het toch tijd voor de expositie waarvoor we in hoofdzaak naar het museum zijn gekomen: Circle of Trust, het eigentijdse sculpturale werk en niet eerder getoonde tekeningen van Folkert de Jong. Als gebruikelijk heeft men ook nu weer voor een uitgebreide informatie gezorgd. Voor de liefhebber is het door Black Cat Publishing en Groninger Museum uitgegeven Folkert de Jong – Circle of Trust – Verzamelde werken 2001-2009 zeer zeker aan te bevelen. Op de expositie Stroomversnelling in 2001 was reeds werk van het toen nog aanstormend talent in het Groninger Museum te zien. En dan nu zijn eerste grote solotentoonstelling met meer dan twintig sculpturen en tekeningen. Zelf zegt het museum over de in 1972 in Egmond aan Zee geboren kunstenaar die na zijn studie aan de Rietveld Academie domicilie koos in het Amsterdams havengebied, dat zijn werk sinds 2001 een steeds groeiende reflectie op en ook toenemend besef van zijn positie als beeldend kunstenaar ademt. Succes bleef ook niet uit. Zo werd de kunstenaar in 2003 een basisprijs van de Prix de Rome toegekend voor zijn werk Life's Illusions. Life's Illusions Op het eerste gezicht is het een wonderlijke wereld van levensgrote piepschuimbeelden waarin we zijn terechtgekomen. Vreemdsoortige figuren, verward in de meest bizarre scènes. Het gebruikmaken van deze op chemische basis gemaakte producten als styrofoam en polyurethaan is echter niet zozeer opvallend, want ook Hollywood maakt bijvoorbeeld gretig gebruik van dit materiaal bij het creëren van illusies in de filmindustrie. En hebben ook wijzelf al niet eens een figuurtje uit piepschuim gesneden? Over het door Folkert de Jong gevolgd procédé lezen we iets meer in een door Sue-an van der Zijpp, conservator eigentijdse kunst, geschreven artikel voor Magazine02 van het Groninger Museum. Hij mengde als een soort alchemist eerst twee chemische componenten tot vloeibaar polyurethaan dat als een soort amorfe oersoep dan nog elke vorm kan aannemen. Na het gieten, tijdens het stollen expandeert de kunststof en duwt het zichzelf met een zekere kracht in de vorm van de mal die De Jong van te voren had gemaakt. Met het creatieve proces om uit het vormloze materiaal tot een betekenis geheel te komen, geeft hij als kunstenaar vorm aan zijn benadering van de (historische) realiteit. Want zonder verdere beschouwing en stellingname, lijkt hij zijn publiek te zeggen, blijft de werkelijkheid een kakofonisch en betekenisloos continuüm. Aan het publiek is het om de dingen een betekenis te geven, op de manier waarop ze zijn. Last Boogie Woogie Hoe De Jong zich positioneert ten opzichte van de kunstgeschiedenis wordt ons duidelijk bij het zien van Last Boogie Woogie uit 2007, waarmee hij verwijst naar Piet Mondriaan's Victory Boogie Woogie, in 1997 door de Nederlandse Stichting Nationaal Fonds Kunstbezit aangekocht voor de lieve som van 82 miljoen gulden. We herinneren ons nog de ophef. In The Sculptor, The Devil and The Architect dat de kunstenaar in 2006 creëerde, zien we hem zelf als de duivel naast architect Le Corbusier en beeldhouwer Constantin Brancusi. Het gigantisch vrouwenhoofd, met modieuze zonnebril en hoofddoek verbeeldt ten slotte kunstmecenas Peggy Guggenheim. Is er nog iets aan toe te voegen? The Sculptor, The Devil and the Architect Peggy Guggenheim Folkert de Jong brak door met The Iceman Cometh. In dit feitelijk anti-oorlog werk voert de kunstenaar een zestal gewonde soldaten op. Ze worden aangevoerd door een gebogen personage met konijnenoren die een pistool in de hand draagt. Opvallend is zijn fier omhoog staand geslachtsdeel. Sex en geweld ... De Jong liet zich bij dit werk inspireren door expressionisten als Otto Dix ( 1891-1969 ) die zelf tijdens de Eerste Wereldoorlog in de loopgraven van Vlaanderen had gevochten en de kunstwereld verrijkte met een zelfportret uit die periode. Hoewel hij als vrijwilliger in die hel had meegevochten, werd zijn werk door de nazi's tot Entartete Kunst verklaard en besloot het Hitler regime om Otto Dix zijn functie aan de Kunstacademie van zijn geliefd Dresden te ontnemen. The Iceman Cometh Evenals Dix maakt ook Folkert de Jong gebruik van heldere kleuren en vinden we ook in zijn werk het hilarisch element. De carnavaleske inslag maakt het ook eenvoudiger om als toeschouwer al die gruwelijkheden tot zich te nemen. Want het is werkelijk geen fijne wereld die De Jong ons via zijn sculpturen toont. We worden geconfronteerd met geweld, macht en rampspoed. Zien naast verminkte soldaten onthoofde mannen, een zwerver en met bijlen en dildo's zwaaiende vrouwfiguren. Bij het vormgeven van zijn wereld heeft de kunstenaar zich eveneens laten inspireren door portretten van historische figuren als Benjamin Franklin, Jan Pieterszoon Coen en de gekruisigde Jezus. The Great Smoker In het Coop Himmelblau paviljoen is het driedelig werk te zien dat De Jong speciaal voor het Groninger Museum vervaardigde: Infinite Silence, the way things are and how they become things. Ook in dit sleutelwerk komen veel thema's uit heden en verleden terug. Spaanse Conquistadores, de Amerikaanse burgeroorlog en recente gebeurtenissen als de oorlog in Bosnië. Daarnaast zijn er tevens elementen uit de vaderlandse geschiedenis in verwerkt en geven de verschillende kleuren van de figuren ook nog eens meerdere visies op de geschiedenis weer. De Jong raakte gefascineerd door de persoon Abraham Lincoln, die een beslissende rol speelde in de Amerikaanse burgeroorlog en in de afschaffing van de slavernij waarin ons eigen land zo'n grote rol heeft gespeeld. Hij vroeg zich af in welke mate de loop van de geschiedenis werkelijk door de keuzes van één individu bepaald kan worden. Of is het inderdaad slechts een samenloop van omstandigheden die leidt tot verandering? Infinite Silence, the way things are and how they become things In het eerste deel zien we een stapel klokken op vier pallets die eveneens afgietsels zijn. Hiervoor heeft hij een replica van de kerkklok uit zijn geboorteplaats gebruikt. Het is één van de weinige kerkklokken die tijdens de Tweede Wereldoorlog niet door de Duitse bezetter werd omgesmolten. Het tweede deel van het werk bestaat uit vijf oudere, statige, sprekend op elkaar gelijkende heren. Zij staan als een Siamese vijfling, dicht opeengepakt in negentiende-eeuwse kleding, een double breasted overjas met vlinderdas en hoge hoed. In hun karakterkop is de figuur van Abraham Lincoln ( 1809-1865 ) te herkennen, zoals hij van foto's en prenten bekend is geworden. De beelden zijn in onnatuurlijke, felle kleuren uitgevoerd. Alleen de buitenste figuren hebben elk een arm, waarbij de linker een door Lincoln populair gemaakte hoge hoed vast heeft. De rechter figuur, in het grijs, heeft een rouwband om en wijst met zijn wijsvinger naar de grond, naar 'het hier en nu', zo lijkt het. Vier grote wielen staan tussen hen ingeklemd. Net als bij de pallets met klokken zijn aan hun voeten de gestolde plassen zichtbaar van het ooit vloeibare polyuretheen schuim. Deel drie tenslotte lijkt op een soort van eerbetoon aan het materiaal zelve. Als het ware neergelegd om er iets mee te gaan doen. Naast de complexiteit van de geschiedenis, wijst De Jong ook op de kneedbaarheid van die geschiedenis. Wat zegt het ware verhaal, wat zeggen de feiten? En hoe moeten we het oordeel de goeden en de slechten interpreteren? Soms komt hierbij wel degelijk de historische werkelijkheid in de knel en zegt het veel meer over de in de wereld heersende politieke machtsverhoudingen. We lezen: Dat de zestiende president van de Verenigde Staten bijvoorbeeld als een belangrijk persoon wordt gezien, de afschaffing van de slavernij als een goede daad te boek staat en dat Duitsland in 'de oorlog' de vijand was, vertelt meteen ook iets over wie de winnaars en de verliezers waren in respectievelijk de Amerikaanse burgeroorlog en de Tweede Wereldoorlog. Deze woorden leiden tot een lange discussie. Kan er in een gevoerde oorlog überhaupt gesproken worden van winnaars en verliezers? En wat had feitelijk als een oorlogsmisdaad de geschiedenisboeken moeten ingaan? Met Otto Dix nog in gedachten komen we op het verschrikkelijk bombardement zoals dat op Dresden plaatsvond en waarbij naar schatting op die ene dag 25.000 mensen het leven verloren. Op al die afschuwelijke bombardementen op de steden van Japan welke culmineerden in het eerste en tot dusverre enige gebruik van het atoomwapen. Het inferno van Nagasaki en Hiroshima. In totaal verloren tengevolge daarvan een 300.000 mensen het leven. Wanneer we nog steeds druk pratend het museum verlaten, wacht ons een aangename verrassing. Het is droog geworden en de zon schijnt het op dit moment te gaan winnen van de grijze wolken. En zien de zich voortspoedende mensen er ook niet opeens een stuk gelukkiger uit? Wat een heldere kleur zoal niet vermag ... *) Citaat uit: De Wereld van Folkert de Jong: Allerlei krochten binnen de maatschappij waarin wij ons als personages ophouden ( Magazine 02 ). David Stroband is kunsthistoricus en docent reflectie aan Academie voor Beeldende Kunst en Vormgeving Minerva in Groningen. Zie ook: Groninger Museum Nog meer foto's van Circle of Trust Back to the Eighties Museum verwerft beeldengroep van De Jong © 2009 Trankiel