|
 |
|
Een bezoek aan het ‘Tasmandorp’.
LUTJEGAST |
|
Vandaag hebben we ervoor gekozen gebruik te maken van het openbaar vervoer. In de Stad nemen we de trein naar Leeuwarden en stappen, na iets meer dan een kwartier, uit op het station van Grijpskerk, waar de besproken regiotaxi al staat te wachten om ons naar het nabijgelegen Lutjegast, geboorteplaats van Abel Janszoon Tasman, te brengen.
We bevinden ons in het Westerkwartier dat zijn naam dankt aan het feit dat het de meest westelijke van de drie Ommelanden is. Aan de westkant ervan wordt de grens met Friesland voor een aanzienlijk deel bepaald door De Lauwers, de rivier die uitstroomt in het Lauwersmeer.
Dit door mensenhand gemaakt meer ontstond door het afsluiten van de Lauwerszee.
Het midden- en oostelijk deel, dat vrijwel geheel uit natuur bestaat en
tot één van de rijkste Nederlandse gebieden voor vogels behoort, werd op
12 november 2003 uitgeroepen tot Nationaal Park Lauwersmeer en wist een jaar later reeds te eindigen op een bijzonder eervolle 3e
plaats in de finale van het NCRV televisieprogramma De Mooiste Plek Van Nederland. Ook voor het doorbrengen van een sportieve vakantie is dit een gebied
bij uitstek. Zo wordt er veel aan windsurfen gedaan en ligt het op de route
van de Europese Wandelroute E9 die via de kust van Portugal tot aan de Oostzee loopt. Ten westen van
het Lauwersmeer heet het gedeelte van deze route Friese Kustpad en aan
de oostzijde is dat Wad- en Wierdenpad.
|
 |
|
|
EZINGE ( Foto Museum Wierdenland ) |
|
Het Westerkwartier, waarvan het noordelijk deel tot de oudste cultuurlandschappen van geheel
West-Europa behoort, grenst verder nog aan Drenthe en in de eigen provincie
aan de Stad en het Reitdiep.
Hoewel de zee hier tot om en nabij 1000 n.Chr. vrij spel had, behoorde
het ruim voor de komst van beschermende dijken tot één van de dichtstbevolkte
gebieden van Nederland. Wierdendorpen, als het overbekende Ezinge met het Museum Wierdenland, getuigen hiervan. In dit gebied bevonden zich voor de bedijking ook twee heuse eilanden, Middag en Humsterland. Deze oude eilanden zijn voorgedragen voor de lijst van wereld erfgoed van de UNESCO.
Deze landstreek, zo mag duidelijk zijn, heeft de bezoeker zeer veel te bieden.
( Kaarten:Klik
voor
groter
formaat )
|
|
|
|
Lutjegast
De naam van dit dorp wordt, voor zover bekend, voor het eerst genoemd
op een uit de 15e eeuw stammende Munsterse dekenaatslijst. Het heet dan
nog Minorgast, ofwel 'jongegast', waaruit blijkt dat het nabijgelegen Grootegast, 'oude gast', daarvoor al bestond.
Een rol van enige betekenis heeft dit agrarisch dorp, op wiens grondgebied
zich een aantal grote boerderijen bevonden, niet echt in de geschie-denis
gespeeld. Pas in het begin van de 19e eeuw komen we het tegen op de topografische
kadasterkaart van Huegenin en zien daarop onder meer de borg Rikkerda in
zijn dan nog volle glorie.
|
|
 |
In de laatste helft van deze eeuw zou de naam Lutjegast echter in eigen
land, en tot ver daarbuiten, bekend worden als de geboorte-plaats van Abel
Janszoon Tasman. In het geschrift De Geuzen door Jonkheer Onne Zwier van Haren, onder meer auteur van het in 1775
verschenen Van Japan, met betrekking tot de Hollandsche natie en de Christelijke Godsdienst, opgenomen in een opsomming van de groten onder de Nederlandse zeevaarders.
Hoe groot hij ook was, toch zijn een aantal gegevens over het leven van
de ontdekker van het naar hem vernoemde Tasmanië onbekend gebleven. De
gehanteerde geboortedatum, 1603, is bij benadering vastgesteld. En waar
het gaat om zijn ouders en om Abel's vroegste jeugdjaren heeft men helaas
ook niets boven water kunnen halen. Dat valt op zich nog wel te begrijpen,
maar dat er ook geen graf bestaat..... Nee, tot op de dag van vandaag,
is men er niet in geslaagd om, in Indonesië, zijn graf te lokaliseren.
Old soldiers never die, they just fade away, lijkt waarlijk op hem van toepassing.
Zoals in die tijd wel meer met namen gebeurde, ik weet het uit het verrichte onderzoek naar de eigen voorouders, veranderde de schrijfwijze zo her en der nog wel eens. Echter, een vaststaand feit in deze is dat één van de boerenhoeven, in de 'Suyder- of Middelcluft' - ter hoogte van waar nu de Abel Tasmanweg ligt en ten zuiden van de kerk - bewoond werd door ene Tiassema. De boerderij wordt namelijk, onder deze naam, vermeld in het zogenaamde Klauwboek van Tjassens dat zich in het Rijksarchief te Groningen bevind. En dit zowel in het
jaar 1567 als in 1585. Volgens het in die tijd geldend gebruik van de rechtsomgang,
was de eigenaar van de hoeve gerechtigd tot het redgerschap in het dorp.
Nog duidelijker wordt het als we, in het klauwboek, lezen dat in 1603 en
in 1621 dit recht ook op Tiassema viel en dat in het laatstgenoemd jaar
ene Tonnis Tiassema redger was. Naar alle waarschijnlijkheid is hier sprake
van hetzij een broer, dan wel een neef, van Abel. Dat de familienaam verbasterde
in Tasma is des te begrijpelijker wanneer er van uit wordt gegaan dat het
hier een grensgebied betrof waarin de mensen een Fries-Gronings overgangsdialect
spraken. Het kon, zogezegd, dus twee kanten op. Naar de Friese dan wel
naar de Groningse. Maar vanwaar dan de letter N aan het eind.....
We mogen aannemen dat hij die hoogstpersoonlijk heeft toegevoegd in de tijd dat hij in de, niet zo gunstig bekend staande, Teerketelsteeg te Amsterdam woonde.
Zo goed als zeker is het wel dat deze toevoeging plaats moet hebben gevonden na 1631. Op 27 december van dat jaar werd namelijk in de hoofdstad de volgende ondertrouw ingeschreven: Abel Janszoon uit Lutjegast, oud 28 jaar, en Jannetie Tjaers, 21 jaar, uit Amsterdam.
Het is een eerste levensteken van hem. Dan nog zonder de familienaam Tasman!
Uit dit in de archieven gevonden document leren we verder nog dat de jonge varensgezel toen reeds weduwnaar was van Claesgie Heyndricks, moeder van dochter Claesge, die later in het huwelijk zou treden met de opperchirurgijn van kasteel Batavia, Philip Heylman.
In 1633 vertrok Abel Jansz. met de Banda naar de Oost en het was op deze reis dat hij promotie maakte. Drie jaar later keerde hij, als opperstuurman, met het schip terug in Nederland.
Heeft hij zijn jonge vrouw gemist? Het mag mede reden zijn van het feit
dat hij haar meeneemt aan boord wanneer hij op de 11e april van het jaar
1638, als schipper van de fluit Engel, wederom het zeegat kiest. Ook nu weer met Indië als bestemming. Hoelang
een reis als deze duurde, wordt duidelijk wanneer we lezen dat ze pas op
11 oktober aankwamen te Batavia. Een half jaar!
Enige maanden daarna worden hij en Matthijs Hendricksz. Quast door de gouverneur
generaal Van Diemen met twee schepen uitgezonden om te gaan zoeken naar
een onbekend eiland dat rijk aan goud en zilver heet te zijn en ergens
ten oosten van Japan moet liggen.
Een reis die wordt beschreven in het boekje uit 1849: Reizen en Ontdekkingstochten van Abel Jansz. Tasman van Lutjegast.
In 1640 arriveerde hij met de fluit Oostkappel in Japan. Dat het niet altijd om de handel ging, blijkt uit het volgende
dat we, in de door de gemeente Grootegast samengestelde informatie, kunnen
lezen.
In 1641 koerste hij in de wateren van Japan, Formosa en Cambodja, met de opdracht de Spanjaarden en Portugezen, die zonder passen van de Oost-Indische Compagnie voeren, aan te tasten en te overmeesteren en met de goederen naar Batavia te brengen. Tasman veroverde twee Chinese jonken met Portugese eigendommen, waarvan er echter één wist te ontglippen, hetgeen Abel een verlies van twee maanden salaris opleverde.
Op 14 augustus 1642 vertrok de uit Lutjegast afkomstige ontdekkingsreiziger,
met het jacht Heemskerck en de vlieboot Zeehaen, uit Batavia. Doel van
de reis: Het verkennen van het zogenaamde Zuidland. Tien maanden later
keerde hij behouden terug. Ze waren om de westkust van Australië en de
zuidkust van Tasmanië gezeild. Hadden koers gezet naar Nieuw Zeeland. Het
was hier dat een aantal van zijn opvarenden het leven lieten in een gevecht
dat ontstond met Maori's.
Abel Janszoon Tasman had zijn naam als grote ontdekkingsreiziger gevestigd.
Toch was het niet alleen maar roem en eer dat hem ten deel viel. In 1649 stond hij terecht voor den Achtbare Raadt van Justitie des Casteels Batavia, op beschuldiging van niets minder dan moord. Wat was er gebeurd?
Twee van zijn matrozen hadden de geldende regels overtreden. Abel was in
woede uitgebarsten en had verordonneerd om ze aan een boom op te hangen.
Hij scheen zelfs aan de executie deel te hebben genomen, door de bank weg
te trekken waarop de eerste veroordeelde matroos, met de strop om de nek,
stond. De tweede wist aan de dood te ontkomen doordat Abel zijn interesse
in de terechtstelling had verloren en het slot niet afwachtte.
Hoewel hij enige punten in de tenlastelegging ontkende, gaf hij het verder wel toe. Hij werd veroordeeld tot 1000 realen boete plus de 150 realen aan proceskosten. Daarnaast verviel ook nog eens zijn waardigheid van commandeur en lid van de Raad.
Drie jaar later zou hij echter worden gerehabiliteerd.
Tasman was, naar alle waarschijnlijkheid, nog wel enige jaren persoonlijk betrokken bij de handel op de kust van Java, maar ook daarover is verder niets bekend.
In 1657 overleed hij in zijn woning even buiten Batavia. Het testament dat hij had laten opmaken vermeldde onder meer dat hij 25 gulden schonk aan de armen van Lutjegast.
Het Abel Tasman Kabinet
Nadat de taxichauffeur ons heeft afgezet is het tijd voor een nadere kennismaking met dit dorp. De rust die er heerst is het eerste wat ons opvalt. Verwonderd ook, want je zou toch mogen verwachten dat er meer belangstelling is voor de geboorteplaats van één van Nederlands grootste zeevaarders.
Later zullen we vernemen dat het met die interesse reuze meevalt en dat de rust van vandaag voortkomt uit het feit dat we op een doordeweekse dag in april naar hier zijn gekomen. In de zomermaanden is dat wel anders!
Bij het monument Terra Incognito, een ontwerp van de Groninger kunstenaar Hans Mes, worden we in het Engels
aangesproken door een iets oudere man.
'You are interested in Abel Tasman?'
Er volgt een kort gesprek, waaruit duidelijk wordt dat hij met zijn familie
vanuit Nieuw Zeeland, Wellington, naar hier is gekomen. De woorden 'a great man' maken, tenminste waar het hem persoonlijk betreft, duidelijk hoe Abel
Jansz. Tasman daarginds nog altijd wordt bewonderd.
We nemen afscheid en richten onze aandacht op het monument. Een modern
vormgegeven kunstwerk dat bestaat uit een waterbassin met een messing lijnenspel,
waarin duidelijk een deel van de kust van Nieuw Zeeland is te herkennen.
Een grillig gevormd beeld torent hoog boven het water uit.
Vanaf hier lopen we naar de NH kerk met in de voorgevel een plaquette met beeltenis, in 1953 door de Australische regering aan Lutjegast geschonken.
Volgens de overlevering heeft het geboortehuis van Abel, de boerenhoeve Tassemaheerd, ergens tegenover deze kerk gestaan.
Iets verderop, aan de Abel Tasmanweg, zien we een informatiebord met daarop
de getekende vaarroute van de belangrijkste reis. Die van 1642-1643.
We komen op de Rikkerdaweg. Hier stond, tot de afbraak in 1829, het belangrijkste
gebouw van het dorp: De Rikkerdaborg.
|
 |
|
Onze route vervolgend komen we bij de Zeehaan-straat. Hier staat basisschool 't Fundament met in de voorgevel een gedenksteen.
Behalve deze Zeehaanstraat herinneren in dit dorp nog een aantal straatnamen
aan de tijd van Abel Tasman, zoals Heemskerkstraat, Kompasstraat,Van Diemenstraat
en Frans Visscherstraat. Hij was de eerste stuurman die een groot aandeel
had in Tas-man's meest belangrijke reis die hem de ontdekking van Tasmanië
en Nieuw Zeeland opleverde. |
En nog zijn we er niet. Vanuit de Frans Visscherstraat komen we in de Grootegastermolenpolder.
In dit coulisselandschap, met als bijzonderheden trilveen, een dobbe en
een eendenkooi, is het Abel Tasman Ontdekkingspad aangelegd.
Er is ook een bijzonder kunstwerk geplaatst: De Baak, een ontwerp van Rob Schreefel. Het bestaat uit tien zwerfkeien die op
elkaar zijn gestapeld.
Helaas, we hebben geen laarzen bij ons en hebben moeite om enigszins schoon schoeisel te houden in dit, door de vele regenbuien van de afgelopen dagen, bijzonder nat gebied.
We besluiten te stoppen en later nog eens terug te komen. En dan wel met laarzen!
We lopen terug naar het dorpshuis 't Kompas, in de gelijknamige straat,
met in de rechter zijgevel het Abel Tasman Kabinet. Voor het gebouw staat
een bronzen plaquette, in 1992 geschonken door de regering van Nieuw Zeeland.
We hebben hier afgesproken met Tineke Algera, die ons allerhartelijkst
verwelkomt in het kleine museum. Te klein, zo wordt algemeen ervaren, en
men ziet dan ook uit naar de bouw van het nieuw onderkomen, zoals dat gepland
staat in de Grootegastermolenpolder.
We zijn bijzonder verrast als Tineke een grote hoeveelheid aan materiaal, dat betrekking heeft op Japan, voor ons op de tafel uitstalt. Genoeg stof tot gesprek en bij het vertrek is er dan ook sprake van een voldaan gevoel.
| |
 |
|
|
Abel Tasman met zijn tweede vrouw Jannetie Tjaers en het
dochtertje uit zijn eerste huwelijk, Claesge Hendricks.
Olieverfschilderij op canvas, 106.7 x 132.1 cm, toegeschreven
aan Jacob Gerritsz Cuyp, 1637.
Nationale bibliotheek van Sydney (Australië) |
|
Voor nog veel meer over Tasman, het Abel Tasman Kabinet, Lutjegast, verwijzen
wij graag naar:
http://www.abeltasman.org/
http: //www.history-nz.org/discovery1.html
http: //nl.wikipedia.org/wiki/Abel_Tasman
http://www.abeltasman.de/nl/index.php?id=16
http://www.grootegast.nl/
© 2008 Trankiel
|
|
|
|
